Jak aktywność fizyczna wspomaga terapię raka piersi

Kobiety aktywne fizycznie są w mniejszym stopniu narażone na raka piersi. U tych, u których nowotwór już się rozwinął i są w trakcie terapii, aktywność fizyczna może być rodzajem leczenia wspierającego. Wysiłek fizyczny jest istotny także po zakończeniu leczenia onkologicznego, ponieważ zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi i śmiertelność z jego powodu.

Brak ruchu jest jednym z modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju raka piersi. Mocno koreluje z niektórymi innymi czynnikami ryzyka, na które mamy wpływ, szczególnie z otyłością, ale też z nadużywaniem alkoholu, paleniem papierosów czy z niewłaściwą dietą.
Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi.

Aktywność fizyczna. Regulator stylu życia

Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej zwykle pociąga za sobą zmianę całego stylu życia.

– Jeśli dbamy o ciało poprzez aktywność fizyczną, to dbamy również o to, aby nie spożywać dużo alkoholu, nie palić papierosów, stosować odpowiednią dietę i kontrolować masę ciała. Dobrostan aktywności fizycznej sprawia, że ryzyko rozwoju raka piersi jest istotnie zmniejszone, podobnie jak ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu — jest przekonany dr hab. n. o kult. fiz. Sławomir Marszałek z Zakładu Fizjoterapii Onkologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii.

Specjalista zwrócił szczególną uwagę na otyłość jako istotny czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na nowotwory.

– Otyłość jest promotorem procesu nowotworowego, ponieważ tkanka tłuszczowa to narząd endokrynny, mający wpływ na inne tkanki. Może uwalniać wolne kwasy tłuszczowe oraz hormony peptydowe i steroidowe, zmieniać metabolizm hormonów płciowych, zwiększać aktywność szlaków sygnalizacji insulinowej, a także zmieniać mikroflorę jelitową — mikrobiom — zaznaczył dr hab. Sławomir Marszałek.

Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi

Na istnienie związku między aktywnością fizyczną a zmniejszonym ryzykiem rozwoju raka piersi wskazują wyniki przytoczonej przez dr hab. Sławomira Marszałka metaanalizy, opublikowane w 2019 r. w piśmie „Value in Helath”.¹ Autorzy wskazują jednak, że kluczowe znaczenie ma tu intensywność i częstotliwość wysiłku fizycznego.

U kobiet aktywnych fizycznie ryzyko rozwoju raka piersi zmniejsza się o 25 proc. w porównaniu z kobietami nieaktywnymi. Najbardziej istotny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju tego nowotworu ma wysiłek fizyczny o umiarkowanej lub dużej intensywności (>4,5 MET*) oraz ten wykonywany regularnie. Przy czym zaobserwowano spadek ryzyka rozwoju raka piersi o 6 proc. z każdą dodatkową godziną aktywności fizycznej tygodniowo, przy założeniu jest ona realizowana systematycznie — relacjonował dr hab. Sławomir Marszałek.

Badacze wykazali również², że wyższy poziom intensywności rekreacyjnej aktywności fizycznej — w porównaniu z niższym — zmniejsza o około 20-21 proc. ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet przed i po menopauzie.

– Przy czym ważne są czynniki biologiczne wiążące aktywność fizyczną z rakiem piersi. One u kobiet przed i po menopauzie są inne i powinny być szczegółowo interpretowane — dodał dr hab. Sławomir Marszałek.

Ustalono również, że nierekreacyjna aktywność fizyczna (np. praca zawodowa lub tzw. domowe aktywności) zmniejsza o 9 proc. ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet przed menopauzą i o 4 proc. u kobiet po menopauzie.

Poza tym w poszczególnych, niestety nieheterogennych podgrupach obserwowano zmniejszenie od 79 proc. ryzyka wystąpienia raka piersi u aktywnych kobiet i wzrost o 19 proc. ryzyka zachorowania u najmniej aktywnych kobiet.

Aktywność fizyczna to pozytywny bodziec w trakcie leczenia raka piersi

Fizjoterapeuta wskazywał również na rokownicze znaczenie kondycji fizycznej pacjentek przed czekającym je leczeniem.

– Im jesteśmy lepiej fizycznie przygotowani do operacji, im mamy lepszą wydolność oddechową, tym mniejsze ryzyko powikłań okołooperacyjnych — zaznaczył dr hab. Sławomir Marszałek.

Leczenie onkologiczne obniża jakość życia chorego. Dochodzi do dysfunkcji narządu ruchu, zaburzeń neurologicznych, hipokinezji, zaburzeń psychosomatycznych. Nie bez znaczenia jest także kardiotoksyczność samej terapii.

Do tej pory uważano, że wzmożona aktywność fizyczna w trakcie leczenia onkologicznego jest przeciwwskazana z uwagi na możliwość dodatkowego obciążenia organizmu i narażenia go na stres, a tym samym gorsze efekty leczenia. Z tego też powodu zalecano chorym w trakcie, jak i po leczeniu onkologicznym oszczędzający tryb życia. Obecnie jednak zwiększa się liczba doniesień, które potwierdzają pozytywny wpływ wzmożonej aktywności fizycznej na chorych leczonych onkologicznie — podkreślił mgr Maciej Górecki z Zakładu Fizjoterapii Onkologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii.

Wśród korzyści wynikających z takiej aktywności wymienić można: wzrost wydolności tlenowej (VO2 max), poprawę samopoczucia, lepsze postrzeganie siebie, zmniejszenie napięcia mięśniowego, dolegliwości bólowych i poziomu zmęczenia, tak często zgłaszanego przez chorych na raka. Ponadto zmniejsza się prawdopodobieństwo rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, obniża skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi i poprawia profil lipidowy (dochodzi do wzrostu HDL i obniżenia stężenia trójglicerydów). Następuje również obniżenie stężenia hormonów płciowych, poziomu CRP i regulacja układu immunologicznego. Aktywność fizyczna w trakcie leczenia onkologicznego pozwala także na szybszy powrót do sprawności.

Rak piersi a aktywność fizyczna. Indywidualny plan określają specjaliści

Na pytanie, jaką aktywność fizyczną może podjąć chora na raka piersi w trakcie leczenia, powinien odpowiedzieć interdyscyplinarny zespół specjalistów. Psycholog oceni potrzeby chorej, kardioonkolog dokona stratyfikacji zdarzeń niepożądanych, a fizjoterapeuta określi możliwości chorej i zaplanowuje cele.

– Dopiero na podstawie tych informacji można zaproponować personalizowaną fizjoterapię oraz aktywność fizyczną, w tym uczestnictwo w sporcie rekreacyjnym — zaznaczył mgr Maciej Górecki.

Według niego, czas powrotu do sprawności i rodzaj aktywności fizycznej, jaką będzie mogła podjąć pacjentka, różni się w zależności od rodzaju zastosowanego leczenia. W przypadku leczenia ogólnoustrojowego, chemioterapii, ważny jest aspekt kardiotoksyczności. Jednak onkolog jest w stanie przewidzieć, jaki wpływ będzie miało leczenie na pacjenta i także u chorego ze współistniejącymi schorzeniami układu krążenia można zaplanować aktywność fizyczną.

Jeśli u chorej zastosowano leczenie chirurgiczne, o jej powrocie do oczekiwanej sprawności decydują chirurg z fizjoterapeutą. Jednak zgodnie z rekomendacjami Association of Breast Surgery, w przypadku mastektomii, jak i zabiegów oszczędzających ten powrót nie powinien trwać dłużej niż 2-4 tygodnie. Jedynie w przypadku zabiegów odtwórczych powrót do pełnej aktywności fizycznej może trwać trochę dłużej, bo od 4 do 12 tygodni.

Gdy u chorej zastosowana była radioterapia, fizjoterapeuta i radioterapeuta przed rekomendacją rodzaju aktywności fizycznej powinni ocenić ograniczenia wynikające z wcześniejszego leczenia (m.in. zmiany popromienne czy aspekty kardiologiczne).

Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko nawrotu raka piersi

Naukowcy ustalili też³, że konsekwentne spełnianie rekomendacji dotyczących aktywności fizycznej po leczeniu onkologicznym wiązało się ze statystycznie istotnym zmniejszeniem ryzyka nawrotu raka piersi i śmiertelności z jego powodu.

Nawet niewielka aktywność fizyczna jest związana z poprawą całkowitego przeżycia i jest lepsza od bezczynności — podkreślił dr hab. Sławomir Marszałek. Aktualne zalecenia dotyczące wskazanej dla nich aktywności fizycznej obejmują:

150-300 minut tygodniowo rekreacyjnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności

lub co najmniej:

3 dni w tygodniu 30 minut ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności.

W ocenie specjalisty, w przyszłości potrzebne będzie prowadzenie dalszych badań, wyjaśniających mechanizmy fizjologiczne pozytywnego wpływu aktywności fizycznej na większą przeżywalność osób, które były leczone z powodu raka piersi.

*1 MET odpowiada przeciętnemu wydatkowi energetycznemu podczas pozostawania w spoczynku (w pozycji siedzącej).

ZOBACZ TAKŻE:

Diagnoza: rak. I co dalej?

Piśmiennictwo:

Chen X., Wang Q., Zhang Y., Xie Q., Tan X.: Physical Activity and Risk of Breast Cancer: A Meta-Analysis of 38 Cohort Studies in 45 Study Reports. Value Health 2019, Jan; 22(1): 104-128.
Neilson H.K, Farris M.S., Stone C.R., Vaska M.M., Brenner D.R., Friedenreich C.M.: Moderate-vigorous recreational physical activity and breast cancer risk, stratified by menopause status: a systematic review and meta-analysis. Menopause 2017, Mar; 24(3): 322-344.
Cannioto R.A., Hutson A., Dighe S., McCann W., McCann S.E., Zirpoli G.R., et al.: Physical Activity Before, During, and After Chemotherapy for High-Risk Breast Cancer: Relationships With Survival. J. Natl. Cancer Inst. 2021, Jan 4; 113(1): 54-63.

Na podstawie wykładów wygłoszonych podczas II Konferencji Rak Piersi u Młodych Kobiet, zorganizowanej przez Wielkopolskie Centrum Onkologii (maj 2021). Monika Majewska/Źródło biuro prasowe media.pulsmedycyny.pl.